مشکلات تلفظ در کودکان یکی از رایجترین مشکلات گفتاری است که والدین نگران آن هستند. یکی از بخش های مهم رشد زبان در کودکان، توانایی بیان صحیح کلمات و صداهاست. وقتی کودکی نتواند برخی صداها را درست ادا کند، نه تنها ممکن است اطرافیان حرف های او را نفهمند، بلکه خودش هم دچار خجالت و کاهش اعتماد به نفس می‌شود. متأسفانه بسیاری از والدین مشکلات تلفظ در کودکان را جدی نمی‌گیرند و تصور می‌کنند کودک با بزرگ‌تر شدن خودش این مشکلات را پشت سر می‌گذارد. درست است که در بسیاری موارد تلفظ کودک با رشد بهتر می‌شود، اما اگر اختلال جدی باشد و درمان نشود، می‌تواند سال‌ها در زندگی کودک تاثیر بگذارد.
تصور کنید کودک شما مثل یک خواننده کوچک است؛ اگر سیم های صوتی او تنظیم نباشد، موسیقی کلماتش هم ناهماهنگ به گوش می‌رسد. حالا اگر این ناهماهنگی به موقع اصلاح نشود، ممکن است در آینده صدای او نتواند زیبایی کلمات را منتقل کند. پس بهتر است همین حالا دست‌به‌کار شوید و با یادگیری راه‌های شناسایی و درمان، آینده زبانی کودک‌تان را نجات دهید!
علل مشکلات تلفظ در کودکان
دلایل زیادی وجود دارد که باعث می‌شود کودک نتواند صداها را درست بیان کند. گاهی یک دلیل ساده مانند عادت نادرست، و گاهی یک مشکل پیچیده جسمی یا عصبی پشت ماجراست. در ادامه مهم‌ترین دلایل مشکلات تلفظ را بررسی می‌کنیم.
مشکلات فیزیکی و آناتومیکی
گاهی اوقات ساختار دهان و زبان کودک باعث می‌شود برخی صداها را نتواند تولید کند. مثلاً کودکانی که دچار زبان‌بندی (کوتاهی فرنولوم زبان) هستند، نمی‌توانند راحت زبانشان را حرکت دهند و همین موضوع باعث می‌شود در ادای صداهایی مثل «ر»، «ل» یا «س» مشکل داشته باشند. یا گاهی وجود شکاف کام (لب شکری) می‌تواند مانع از بسته شدن کامل مجاری دهان و بینی شود و صدای حرف‌ها را تغییر دهد. این مشکلات معمولاً نیاز به بررسی توسط پزشک متخصص و در بعضی موارد عمل جراحی دارند.
مشکلات شنیداری
برای اینکه کودک بتواند صداها را درست بیان کند، باید ابتدا آن‌ها را به درستی بشنود. اگر کودک از بدو تولد مشکل شنوایی داشته باشد یا گوش او به دلیل عفونت‌های مکرر آسیب دیده باشد، احتمال دارد نتواند بعضی صداها را تمایز دهد و همان‌طور که می‌شنود، همان‌طور هم بیان کند. به همین دلیل تست شنوایی یکی از مراحل مهم تشخیص مشکلات تلفظ است.
عوامل روانی و محیطی
محیطی که کودک در آن رشد می‌کند، نقش مهمی در یادگیری زبان دارد. کودکانی که والدین کم‌حوصله دارند یا در خانواده‌ای کم‌حرف بزرگ می‌شوند، کمتر فرصت تمرین کردن تلفظ پیدا می‌کنند. همچنین استرس، اضطراب یا خجالتی بودن می‌تواند روی وضوح تلفظ تاثیر بگذارد. حتی برخی روان‌شناسان معتقدند تغییرات بزرگ در زندگی کودک مثل تولد خواهر یا برادر جدید، نقل مکان یا طلاق والدین، می‌تواند به طور موقت روی تلفظ او تاثیر بگذارد.
انواع مشکلات تلفظ در کودکان
مشکلات تلفظ انواع مختلفی دارند که هرکدام علائم خاص خود را دارند. در ادامه با رایجترین انواع این مشکلات آشنا می‌شویم.
لکنت زبان
لکنت زبان یکی از شناخته‌شده‌ترین اختلالات گفتاری است. کودکانی که لکنت دارند، در بیان کلمات گیر می‌کنند، برخی صداها را تکرار می‌کنند یا حروف را به سختی می‌گویند. لکنت می‌تواند دلایل ژنتیکی، روانی یا حتی تقلید از فرد دیگری داشته باشد. لکنت اگر در سنین پایین کنترل نشود، ممکن است در بزرگسالی هم ادامه داشته باشد.
اشتباه در تولید صداها
این مورد یکی از رایجترین مشکلات تلفظی است. کودک ممکن است نتواند برخی صداها را درست ادا کند؛ مثلاً به جای «س» بگوید «ث» یا به جای «ش» بگوید «س». این مشکل معمولاً با تمرین و تکرار قابل حل است، اما گاهی نیاز به مداخله درمانگر دارد.
حذف یا جانشینی صداها
بعضی کودکان هنگام صحبت کردن، برخی صداها را حذف می‌کنند یا یک صدا را با صدای دیگری جایگزین می‌کنند. مثلاً به جای «کتاب» می‌گویند «تاب» یا به جای «گلابی» می‌گویند «لابی». این موضوع اگر تا حدود ۴ سالگی ادامه داشته باشد، طبیعی است اما اگر بیشتر طول بکشد باید درمان شود.
تشخیص چگونه است؟
تشخیص به موقع مشکلات تلفظ، اولین گام برای درمان مؤثر است. اما چطور باید متوجه شد که کودک نیاز به کمک حرفهای دارد؟
ارزیابی توسط گفتاردرمانگر
گفتاردرمانگر متخصصی است که با ارزیابی دقیق تلفظ و نحوه بیان کودک، مشکلات او را شناسایی می‌کند. این ارزیابی شامل مشاهده نحوه حرف زدن کودک، پرسیدن سوالات از والدین درباره تاریخچه رشد زبانی کودک و در صورت نیاز استفاده از ابزارهای تخصصی است. درمانگر ممکن است تست‌های خاصی انجام دهد تا مشخص شود مشکل تلفظ مربوط به ساختار فیزیکی است یا به دلایل روانی و محیطی برمی‌گردد.
تست‌های شنیداری و شنوایی سنجی
همان‌طور که گفتیم، شنوایی نقش مهمی در یادگیری تلفظ دارد. بنابراین یکی از مراحل اصلی تشخیص، بررسی سلامت شنوایی کودک است. شنوایی سنجی کمک می‌کند تا مشخص شود آیا کودک صدای بعضی حروف را نمی‌شنود یا مشکل از جای دیگری است. در برخی موارد، درمان مشکلات شنوایی خودبه‌خود باعث بهبود تلفظ می‌شود.
نقش والدین در شناسایی مشکلات تلفظ
والدین اولین و مهم‌ترین افراد در زندگی کودک هستند که می‌توانند مشکلات تلفظ را به موقع تشخیص دهند. اگر کودک شما در ۲ یا ۳ سالگی هنوز کلمات ساده را به سختی بیان می‌کند یا اطرافیان به سختی حرفهای او را متوجه می‌شوند، این می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکل باشد. همچنین اگر کودک هنگام حرف زدن حرکات غیرطبیعی مثل تکرار کلمات یا کشیدن صداها دارد، باید به گفتاردرمانگر مراجعه کنید. والدین باید با کودک خود زیاد صحبت کنند، داستان بخوانند و به او فرصت تمرین بدهند. انتقاد کردن، مسخره کردن یا تصحیح مکرر تلفظ کودک بدون آموزش درست، می‌تواند مشکل را بدتر کند. بهترین کار، همکاری با متخصص و اجرای تمرین‌های خانگی زیر نظر اوست.